Эх сурвалж: Үндэсний шуудан

Хулгайлах гэмт хэргийн улмаас иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагад учирсан хохирлын хэмжээ жилээс жилд нэмэгдсээр ирсэн. Харин энэ жил хулгайн гэмт хэрэг 6.8 хувиар буурсан байна. Энэ нь цагдаагийн байгууллагын үр дүнтэй ажиллаж буйн илрэл юм. Нөгөөтэйгүүр коронавирусийн халдвартай холбогдуулан хөл хорио тогтоосноос хамаарсан байж ч болох юм. Ямартай ч энэ төрлийн гэмт хэрэг тодорхой хэмжээгээр буурсан байна. Харин хуулийн цоорхойгоор шагайж, бусдын эд хөрөнгийн өөрийн мэт авдаг хулгайч нар хөл хорионд тушигдаж хөдөлгөөнгүй бүгэж буй бололтой.

ХУЛГАЙН ГЭМТ ХЭРЭГ БУУРСАН

Улсын хэмжээнд энэ оны эхний хоёр сарын байдлаар 1643 хулгайлах гэмт хэрэг бүртгэгджээ. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 6.8 хувиар буурсан аж. Хулгайлах гэмт хэргийг өмчийн буюу орон байрны, халаасны, авто машины, малын хулгай зэргээр ангилдаг. Тэгвэл өнгөрсөн онд улсын хэмжээнд мал хулгайлах 1809 хэрэг гарчээ. Энэ нь 2018 оны мөн үеэс 65.1 хувиар өссөн үзүүлэлт юм. Тодруулбал, Говь-Алтай, Баянхонгор, Дархан-Уул, Архангай, Булган, Сүхбаатар, Хэнтий аймаг, Сэлэнгэ аймгийн Мандал, Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумдад мал хулгайлах гэмт хэрэг 2-3 дахин өссөн байна. Малын хулгайн гэмт хэргийн улмаас иргэдэд нийт 11.3 тэрбум төгрөгийн хохирол учирч, 35.6 хувийх нь хохирлыг барагдуулжээ. Харин сүүлийн жилүүдийн тоон мэдээллээр орон байранд нэвтэрсэн хулгайн гэмт хэрэг 15988 бүртгэгджээ. Үүнийг задалж үзвэл сард 666, өдөрт 22, цаг тутамд нэг гэмт хэрэг бүртгэгдсэн байна. Хулгайн гэмт хэргээс болж иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагад нийт 38 тэрбум гаруй төгрөгийн хохирол учирснаас 79.6 хувь нь нөхөн төлөгдөөгүй байгаа аж.

НИЙСЛЭЛД ЖИЛД НАЙМАН МЯНГА ОРЧИМ ГАР УТАС ХУЛГАЙД АЛДАГДДАГ

Өнгөрсөн  онд нийслэлийн хэмжээнд 20261 гэмт хэрэг бүртгэгдсэний 12 мянга орчим нь өмчлөх эрхийн эсрэг буюу хулгайн гэмт хэрэг байжээ. Нийслэлийн хэмжээнд хулгайлах гэмт хэрэг нь 2018 оноос 27 хувиар, тэр дундаа халаасны хулгайн гэмт хэрэг 66 хувиар буурсан гэнэ. Харин халаасны хулгайн 86 орчим хувийг гар утасны хулгай эзэлдэг байна. Үүнээс харахад хулгайч нар жилд дунджаар 7-8 мянган гар утсыг хулгайлж, гар утасны худалдагч, барьцаалан зээлдүүлэх газарт борлуулдаг аж. Хулгайлах гэмт хэргийг сүүлийн арван жилийн дунджаар авч үзвэл жилд 7707, сард 642, өдөрт 21, цаг тутамд нэг гэмт хэрэг бүртгэгджээ. Харин сүүлийн 10 жил гарсан хулгайлах гэмт хэргийг төрлөөр нь авч үзвэл иргэдийн өмчийн хулгай 55 мянга буюу 72.3 хувь, малын хулгай 12 мянга буюу 15.8 хувь, автомашины хулгай 2189 буюу 2.8 хувь, халаасны хулгай 3639 буюу 4.7 хувийг эзэлж байна. Бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэргийг гол төлөв эрхэлсэн тодорхой ажилгүй, сургуульгүй, амар хялбар аргаар амьдрахыг хичээгч, шилжин ирэгсэд үйлдэж байгаа гэдгийг цагдаагийн байгуулагаас мэдээллээ.

ХУЛГАЙЧ НАР БҮЛЭГЛЭН НЭГ ГУДАМЖНЫ БҮХ АЙЛЫГ УХЖЭЭ

Өмчийн эсрэг хулгайн гэмт хэрэг ихэвчлэн хөдөө орон нутагт гардаг аж. Жишээлбэл, өнгөрсөн нэгдүгээр сард Хөвсгөл, Булган, Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар аймгаар явж хулгай хийдэг бүлэг хулгайчдыг ЦЕГ-ын Эрүүгийн цагдаагийн албаныхан илрүүлсэн. Дээрх бүлэг хулгайч ихэвчлэн сумын төвийн айлуудаас хулгай хийдэг байжээ. Тэд зурагт, угаалгын машин зэрэг цахилгаан хэрэгслийг огт авдаггүй бөгөөд аль үнэ хүрэх бүхнийг нь туун оддог байна. Тодруулбал, дээрх бүлэг этгээдийг Сүхбаатар аймгийн нутаг дэвсгэрт саатуулсан бөгөөд тэдний машинаас мөнгөн эмээл, хазаар, алт, мөнгөн аяга, ээмэг зүүлт зэрэг алт, мөнгөн эдлэл их хэмжээгээр олдсон байна. Манай малчид зусландаа гарах, отор нүүдэл хийх үедээ сумын төв дээрх гэр, байшингаа эзгүй орхиж, уяатай нохой, зүүсэн цоожиндоо найдаад явдаг нь тэднийг өөгшүүлдэг аж. Малчид ихэвчлэн нүүж, буухад хялбар учир монгол гэр авч явдаг. Ингэхдээ нүүдэлд ачаа болох удам дамжсан эмээл, мөнгөн аяга зэрэг үнэтэй гэсэн бүхнээ сум, аймгийн төвийн гэр, байшиндаа орхидог байна. Харин хулгайчид аль айл, хэчнээн хоног эзэнгүй байгааг судалж, зарим тохиолдолд хэн нэгнээс мэдээлэл авч шөнийн цагаар ухдаг гэнэ. Үүгээр зогсохгүй шалгалтын явцад дээрх бүлэг хулгайч нэг гудамжны бүх айлыг ухсан нь ч тогтоогджээ. Авах зүйл нь тодорхой учир 15 минутад дөрвөн айл ухсан гэдгийг албаныхан онцолсон юм. Олон удаагийн, олон хохирогчтой хулгайн гэмт хэрэг учир тус эдгээдүүдэд эрүүгийн хэрэг үүсгэн, шалгаж байгаа гэнэ.

ТУСЛАХ МАЛЧИН НЭРТЭЙГЭЭР ОЧИЖ, ХУЛГАЙН ГЭМТ ХЭРЭГ ЗОХИОН БАЙГУУЛАХ ТОХИОЛДОЛ ОЛШИРЧЭЭ

Мөнгө нийлүүлж шатахуун аваад, машинтай хөдөөгүүр явж хулгай хийдэг бүлэг хулгайч манай улсад цөөнгүй бий. Тэдний хулгай хийх арга улам нарийсаж буйг албаныхан онцолж байлаа. Жишээлбэл, сүүлийн үед айлд туслах малчин нэртэйгээр очиж, хулгайн гэмт хэрэг зохион байгуулах тохиолдол олширчээ. Өнгөрсөн онд гэхэд л бүлэг хулгайчид Дорноговь, Дорнод, Төв аймгийн туслах малчнаар дамжуулан олон тооны мал хулгайлсан байна. Тодруулбал, тэд эхний ээлжинд өөрийн нэг хүнээ сонгосон айлдаа малчнаар оруулдаг аж. Тэр хүн нь туслах малчны цалин авахын сацуу хамсаатандаа мэдээлэл өгөх зорилгоор тэр айлдаа амьдарна. Улмаар уулзах газар, өдөр, цагаа тохиролцож, айлынхаа малаас тасалж хамсаатнууддаа өгдөг байна. Ингэхдээ ихэвчлэн жалга, судаг буюу хонхор газар уулзана. Ирсэн хэргээ бүтээж, малаа туучихсан нөхөр төд удалгүй айлын эзэдтэй хэрүүл шуугиан болж “Би ингэж ажиллаж чадахгүй” гээд явчихдаг гэнэ. Үүнээс гадна махны ченж, мал нядалгааны газруудыг ч сүлжээндээ оруулсан байдаг аж. Хэрэв тухайн ченжид 100 хонь, арван үхэр хэрэг боллоо гэхэд хулгайч нартаа хэлдэг. Хулгайч нар мөнгө олохын тулд түүний шаардсан хугацаанд, захиалсан малыг бэлэн болгодог байна. Энэ мэт хулгайн гэмт хэрэг үйлддэг цөөнгүй бүлэг этгээдийг цагдаагийн байгууллага илрүүлж, хэргийг шийдвэрлэжээ. Гэвч энэ төрлийн гэмт хэрэг тасрахгүй гаарсаар байгаа гэнэ.  

“ХУЛГАЙН ГЭМТ ХЭРГИЙГ ТАСЛАН ЗОГСООХ ЗОРИЛГООР ЦАГДААГИЙН БАЙГУУЛЛАГА ТӨЛБӨРТЭЙ МЭДЭЭЛЭЛ АВДАГ БОЛСОН”

Хулгайн гэмт хэрэг өсөх болсон шалтгаан, илрүүлэлт болон цагдаагийн байгууллагаас энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр хийж буй ажлуудын талаар ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Чулуунтамираас тодрууллаа. 

-Улсын хэмжээнд гарч буй нийт гэмт хэргийн хэдэн хувийг хулгайлах гэмт хэрэг эзэлдэг вэ? 
-Манай улсад жилд дунджаар 40 мянга орчим гэмт хэрэг бүртгэгддэгээс 80 хувь орчим нь өмчийн эсрэг гэмт хэрэг байдаг. Эрүүгийн хуульд зааснаар 260 гаруй нэр төрлийн үйлдлийг гэмт хэрэг гэж тооцдог. Гэтэл хулгайлах, бусдын эрүүл мэнд, эрх чөлөөний эсрэг, зам тээвэр, залилан мэхлэх зэрэг түгээмэл үйлдэгддэг дөрвөн төрлийн гэмт хэрэг дээрх 80 хувийг бүрдүүлдэг. Зөвхөн хулгайлах гэмт хэрэг гэхэд л нийт гэмт хэргийн 40 хувь орчмыг эзэлдэг. 

-Ихэвчлэн ямар шалтгаанаар хулгайлах гэмт хэрэг үйлддэг вэ? 

-Хулгайлах гэмт хэрэг үйлдэхэд мэдээж ажилгүйдэл, ядуурал зэрэг суурь үзүүлэлт нөлөөлдөг. Гэвч хамгийн их нөлөөлдөг шалтгаан нь монгол хүний сэтгэлгээ. Өөрөөр хэлбэл, бусдын зүйлийг зөвшөөрөлгүй авдаг, түүнийгээ хулгай гэж боддоггүй зан чанар, буруу төлөвшил юм. Жишээлбэл, Япон, БНСУ зэрэг оронд гэмт хэрэг гэж тооцдог учир бусдын эд зүйлийг зөвшөөрөлгүй авна гэсэн ойлголт байдаггүй. Харин манайд нэгнийхээ ширээн дээр байгаа балыг хэлэхгүй авдаг, эзэн нь нэхэхгүй бол ашиглаж, дуустал нь хэрэглэдэг. Бид өөрсдөө ч жижиг сажиг зүйл алга болоход хулгайд алдсан чинээ тоодоггүй. Үүнийг хэвийн үзэгдэл мэт ойлгодог. Тэгэхээр монголчуудын хандлага, төлөвшлөөс хулгайлах гэмт хэрэг үүсдэг. Торой банди, Тогос чүлтэм зэрэг шилийн сайн эрсийг ам уралдан ярьж, магтацгаадаг. Үнэн учиртаа тэд малын хулгайчид л байхгүй юу. Хүнээс мал хулгайлаад, ядарсан мууг нь ард түмэнд тарааж өгнө. Гэхдээ удам сайтай, хурдан, жороо хүлгүүдийг нь зарчихдаг. Энэ мэт уламжлалт сэтгэхүй, хандлагыг өөрчлөж байж хулгайлах гэмт хэрэг буурна. 

-Иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагууд энэ төрлийн гэмт хэргээс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ?

-Хувийн өмч, эд хөрөнгөө хамгаалах нь тухайн хүний үүрэг. Иймээс аль болох анхаарал богоомжтой, хяналттай байх хэрэгтэй. Тухайлбал, аж ахуйн нэгж байгууллага камерийн хяналтын систем байрлуулах, гэрээт харуул хамгаалалттай хамтран ажиллах гэх мэт. Бүтээлч биш хүн хулгай хийдэг. Газар ухаад, тоосго үүрээд ажиллах чадваргүй учир бэлэн эд хөрөнгийг хулгайлж мөнгө болгодог.   Камер харсан хулгайч төдийлөн орж ирэхгүй.  Хүн манаж байхад тэр бүр дайраад байхгүй. Цонхоо сайн төмрөөр сараалжлаад, хоёр камер зоочихсон байхад хулгайч нар тойроод л гарна. Өөрөөр хэлбэл, иргэн ч бай байгууллага ч бай өөрөөс шалтгаалах бүхнээ хийж байж энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлнэ. 

-Орон байрны буюу өмчийн хулгайд насанд хүрээгүй хүүхэд холбогдох тохилдол цөөнгүй байдаг. Хулгайч нар ямар зорилгоор хүүхэд ашигладаг вэ?
-Эрүүгийн хуульд 14-өөс доош насны хүүхэд хулгайлах гэмт хэрэг үйлдвэл эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхгүй гэж заасан байдаг. Жишээлбэл, Нийслэлийн цагдаагийн  удирдах газрын Хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс өнгөрсөн нэгдүгээр сард орон байрны хулгай хийдэг бүлэг этгээдийг баривчилсан. Тэд хулгай хийхдээ дандаа 14-өөс доош насны хүүхдүүдийг ашигласан байдаг. Тухайлбал, хамсаатан болгосон хүүхдээ “Тэр айл руу ороод үнэ хүрэх, жижиг хэмжээтэй бүхнийг нь даах хэмжээгээрээ аваад ир” гээд явуулдаг. Нөгөө хүүхэд үйлдэл дээрээ баригдсан ч хариуцлага хүлээх эрх зүйн чадамжгүй байдаг. Энэ онд насанд хүрээгүй хүүхэд холбогдсон цөөн тооны хэрэг гарсан. Цагдаагийн байгууллага дээрх хүүхдүүдийг хяналтад авч, асран хамгаалах үүргээ гүйцэтгэж чадаагүй эцэг, эх, асран хамгаалагчид нь арга хэмжээ тооцдог. Харин насанд хүрээгүй хүүхдийг уруу татсан этгээдэд Эрүүгийн хуулийн зүйл ангиар арга хэмжээ авдаг. 

-Хулгайлах гэмт хэргийн гаралтыг бууруулах, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр цагдаагийн байгууллага ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ? 
-Хулгайн гэмт хэргийг бууруулж чадах юм бол дагаад бусад гэмт хэрэг ч буурна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсыг дэлхийд сөрөг харагдуулдаг статистик буурах ач холбогдолтой. Одоогийн байдлаар цагдаагийн байгууллага хоёр төрлийн үйл ажиллагааг нэвтрүүлээд байна. Тодруулбал, нэг бүрчлэн хяналтын системи бий болгосон. Өөрөөр хэлбэл, энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдэж болзошгүй болон өмнө нь хулгайн хэрэгт холбогдож байсан хүмүүсийг хянах тогтолцоо юм.  Судалгаанд суурилан дээрх хүмүүсийг соён гэгээрүүлэх, хууль, эрх зүйн орчныг сурталчлах зэрэг нөлөөллийн арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ. Хоёрдугаарт, хулгайн гэмт хэргийг таслан зогсоох зорилгоор төлбөртэй мэдээлэл авдаг болсон. Тухайлбал, гар утас, 100 мянган төгрөгөөс доош мөнгө зэрэг бага хохиролтой хулгайн гэмт хэргийг түргэн шуурхай илрүүлэхийн тулд иргэдээс үнэн, бодит мэдээллийг худалдаж авдаг болсон. Тэгэхээр иргэд аль ч аймгийн Цагдаагийн газарт очоод “Энэ гэмт хэргийн талаар, ийм мэдээлэл надад байна. Би үүнийг зарна” гэсэн тохиолдолд худалдаж авах үүрэг нь тухайн аймгийн цагдаагийн газрын удирдлагад байгаа. Жишээ нь их, бага хэмжээнээс нь хамаарч 50 мянгаас таван сая төгрөг хүртэлх мөнгөөр худалдаж авна. Энэ процессыг Эрүүгийн хууль, Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай, Зөрчлийн тухай, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд зөвшөөрчихсөн. Сангийн яам болон ХЗДХЯ-ны сайд нарын хамтарсан журам, тушаал гараад, эрх зүйн орчин бүрдсэн байгаа. Үүнээс гадна олон нийтийн сүлжээ болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр иргэдэд зориулсан урьдчилан сэргийлэх, нөлөөллийн арга хэмжээг тогтмол явуулж байна. Өнгөрсөн нэг сард “Дахин сэрэмжилье, дахин нягтлая, дахин шалгая” гэдэг арга хэмжээг зохион байгуулсан.